Skromne osły był stale obecny w całych Chinach i był stałym elementem codziennych spraw ludzi ze wszystkich środowisk. Jak te zwierzęta zostały zapamiętane przez ówczesnych pisarzy?
Tajemnicze odkrycie z 2012 roku
W 2012 roku, kiedy zespół archeologów rozpoczął wykopaliska w niedawno odkrytym grobowcu w pobliżu stolicy Tang, Chang’an, znalazł dwa szkielety, na które nie liczył. Gdy ostrożnie demontowali ceglane ściany, by dostać się do samego grobowca, światło dzienne szybko poinformowało ich, że jego zawartość została splądrowana dawno temu. Zamiast tego, goła jaskinia przywitała ich widokiem dwóch dużych szkieletów zwierząt: koni. Znalezienie koni pochowanych razem z człowiekiem nie było niczym dziwnym, ale pod względem wielkości coś nie było w porządku. Czy były to małe dorosłe konie, czy duże źrebaki? Jak się okazało, nie były to wcale konie, a raczej osły.
Były to dwa osły, które wiodły dość wygodne życie, przynajmniej przed ich przypuszczalnym rytualnym ubojem, który wysłał je, by dołączyły do swojej pani w zaświatach. Były to osły domowe pewnej Madame Cui, która, jak twierdzą badacze, którzy zbadali ich kości, trzymała je dla celów swojego ukochanego hobby, jakim było polo. Osły, jako mniejsze i wolniejsze od koni, były uważane za praktycznych partnerów do gry w polo dla kobiet. Za życia te dwa sześcioletnie osły dawały Madame Cui wiele radości, a po jej śmierci jej rodzina zadbała o to, by tak pozostało przez całą wieczność.
Były to szczególne zwierzęta
W porównaniu z innymi przedstawicielami tego gatunku, osły Madame Cui miały łatwo. Podobnie jak w innych częściach świata, w Chinach Tang osły były używane przede wszystkim jako zwierzęta pociągowe, zwłaszcza gdy chodziło o przewożenie towarów na duże odległości. Na ich grzbietach często widywano także ludzkich jeźdźców. Osły z pewnością miały mniejszy prestiż niż konie, ale to właśnie stanowiło ich zaletę: były tańsze w zakupie i mniej kłopotliwe w utrzymaniu. Stragany z wypożyczalniami osłów były częstym widokiem na gwarnych miejskich targowiskach. Prawo krajowe, świadome ich zastosowania w gospodarce, rolnictwie, a nawet w działaniach wojennych, bardzo interesowało się posiadaniem i dobrostanem osłów. Nie powinno nas zatem dziwić, że poetom Tanga, uważnym obserwatorom otaczającego ich świata, osły nie były obce, były jednymi z ulubionych towarzyszy dalekich podróży, a dalekie podróże doskonale nadają się do tworzenia poetyckich kompozycji. Czas spędzony w drodze nie tylko dawał poetom nieskończoną ilość czasu na rozmyślanie nad swoimi wierszami, ale także nieskończoną inspirację w postaci naturalnej scenerii, która towarzyszyła im w drodze. Wiele z najbardziej uświęconych wierszy w historii Chin zostało napisanych w drodze; nie jest przesadą stwierdzenie, że przynajmniej niektóre z tych klasycznych elementów dzisiejszych chińskich podręczników szkolnych zostały skomponowane na koniu lub obok osła.
Bohaterowie wierszy i listów
Ci wierni towarzysze podróży pojawiają się z pewną częstotliwością w samych wierszach. Nie tylko jako element opisów krajobrazu, kiedy osły pojawiają się w wierszach Tang, robią to często z wyczuwalną dozą sympatii: niektórzy poeci wyrażają. W jednym z wierszy, napisanym dla bliskiej przyjaciółki, by uczcić fakt, że osiołek jest jej partnerem w trudnych warunkach pogodowych, inni chwalą ich wrodzony hart ducha w obliczu trudnego terenu. W jednym z wierszy napisanych dla bliskiego przyjaciela, który świętował fakt, że zmienia miejsce pracy sprawiła, że znaleźli się z powrotem w zasięgu siebie, Yuan Zhen (779-831) romantycznie opisał ich dni na osiołkach:
Raz na moim kulawym osiołku i twoim chorym koniu,
Jako partnerzy w pyle,
Z urzędniczymi szatami w kolorze wermilionu,
I fioletowymi frędzelkami
Ubraliśmy nasze marzenia
Osły były dla nich szczególnie ważne
W tym momencie ich życia, stanowiska obu przyjaciół w państwowej biurokracji najprawdopodobniej wiązały się z „samochodem służbowym” w postaci jednego (lub więcej) szlachetnych rumaków. Jednak, jak donosi Yuan Zhen, kiedyś dotarcie z punktu A do punktu B oznaczało poleganie na bardziej chropowatych i nietrwałych środkach transportu: obok siebie na wyboistej drodze, jeden przyjaciel na kulejącym ośle, a drugi na wychudzonym koniu. Po przebyciu zakurzonej drogi, by dotrzeć do swojej udanej teraźniejszości, Yuan Zhen spogląda wstecz, by z subtelną nostalgią wspominać dawną tęsknotę za tym, co teraz osiągnął. Praca, mimo wszystko, nie była wszystkim, czym miała być. Juyi (772-846), bliski przyjaciel, do którego Yuan Zhen zwraca się w powyższym wierszu, miał do przekazania własne wspomnienia związane z osłem:
Ilekroć zatrzymuję się w kompleksie ministerialnym,
wspominam nasz czas w opactwie księżniczki Huayang.
Jak po zapadnięciu zmroku
Wyruszyliśmy przed siebię
Sprawy spiżarni zawsze na mojej głowie
Jak błoto było głębokie
Pamiętam wyruszając
Jak pożyczyłeś mi swojego osła.
Twojego towarzysza w tych dniach…
To mnie niepokoi.
Bo kto teraz wypełnia buty bogatych panów
z tych minionych lat?
Ty patrzysz na mnie, ja na ciebie…
My, z naszymi śnieżnobiałymi koronami!
Tak już starzy
Nie powstrzymujmy się.
Jeszcze jeden kubek!
Bai Juyi zadbał o to, by poinformować nas, że błoto jego wspomnień było głębokie. Głębokie błoto, jak wszyscy wiemy, ma zwyczaj rozpryskiwania się w górę. W związku z tym, kiedy trzeba było przedrzeć się przez błotnistą scenę opactwa, krępy osioł nie mógł równać się z wyniosłym koniem, którego wysokość mogła utrzymać jeźdźca poza zasięgiem brudu. Z drugiej strony, długie, wrzecionowate nogi koni nie nadawały się do głębszego błota, gdyż gubiły buty lub grzęzły. W praktyce więc głębokie błoto oznaczało wybór pomiędzy dwiema niepożądanymi alternatywami: albo zostać ochlapanym błotem na ośle, albo ryzykować zranienie konia. Bai Juyi, po wcześniejszym zasygnalizowaniu swoich niepokojów finansowych, wymownie wybiera tę pierwszą opcję.
Zwierzęta w wierszach z Tang
Jest to tylko jeden z przykładów na to, że odniesienia do osłów w wierszach Tang mają tendencję do nieodłącznego, choć niewypowiedzianego porównania z ich bardziej elitarnym kuzynem, koniem. Podczas gdy podróże konne były często przedstawiane jako domena uznanych i opłacanych przez państwo ludzi, osły były nieuniknioną cechą skromnego i twardego stylu życia. Jednak dzięki szczypcie nostalgii w rękach poety stawały się one symbolami młodego wieku, kiedy to oficjalna kariera była obiektem aspiracji i tęsknoty, a nie rzeczywistością pełną obowiązków i stresu.
Innymi słowy, mamy do czynienia z różowo zabarwionymi osiołkami: zwierzętami pociągowymi i nosicielami nostalgii. Poetyckie obrazy, takie jak w tych dwóch wierszach, odmalowywały niewygody, niedogodności i niepewności związane zarówno z uzależnieniem od transportu na osiołkach, jak i z warunkami życia, które doprowadziły do tego uzależnienia, wraz z tęsknotą za uznaniem, którą znajdujemy w poezji ich młodszych, bezrobotnych odpowiedników.
Piękne epitafium
Osły Madame Cui, które spoczęły obok niej jako nieśmiertelni partnerzy do gry w polo, również miały różany odcień? Z pewnością zaskoczenie badaczy, którzy znaleźli osły w grobie zamożnej żony wysoko postawionego biurokraty, wynika z tego samego domyślnego porównania z końmi i domniemanej niższości osła. Ale w końcu, dla Madame Cui, skromny osiołek oferował coś, co koń, przy całym swoim względnym prestiżu, nie był w stanie zapewnić: rumak o idealnym wzroście, temperamencie i zwinności, aby uzupełnić jej osobistą fizyczność w sposób, który pozwolił jej w pełni oddać się ukochanemu hobby, jakim było polo.
