Kilku królów w średniowiecznej Europie nosiło imiona Filip i Waldemar. Mogłyby one nie istnieć, gdyby nie kobiety z Rusi. Te imiona mogły zacząć życie jako zastrzyk obcej kultury, ale skończyły jako tradycyjne, lokalne imiona, po niezbyt długim czasie. Wszystko to pokazuje nie tylko znaczenie średniowiecznych kobiet jako nosicielek kultury, ale także wzajemne powiązania średniowiecznej Europy.
Pierwszy Filip francuskiej dynastii
W połowie XI wieku król Rusi Jarosław i jego żona królowa Ingeborg wydali swoje dzieci za mąż za królewskie rody Europy. Wśród tych wielu małżeństw jedno szczególnie się wyróżnia, a mianowicie zaręczyny i późniejsze małżeństwo ich córki Anny z królem Francji Henrykiem Capetem. Francuskie źródła, pisane oczywiście po łacinie, opisują wysłanie delegacji na Ruś w celu negocjacji w sprawie małżeństwa i jej powrót z przyszłą narzeczoną Henryka. Ślub był wielkim wydarzeniem i wkrótce po nim narodził się syn, pierwszy za panowania Henryka, mimo dwóch wcześniejszych małżeństw.
W kapetyńskiej rodzinie królewskiej istniała tradycja nadawania królewskich imion. Mężczyźni byli zazwyczaj nazywani Hugh lub Robert, jeśli byli pierworodnym synem, i możemy zobaczyć sekwencję Roberts i Hughs na przełomie dziesiątego i jedenastego wieku. Sam Henryk był drugim synem, stąd jego pochodna od tego modelu. Ale imię nadane pierworodnemu synowi Anny i Henryka to Filip. Imię to nie pojawia się nigdzie w poprzednich nadaniach Kapetyngów i było rzadkością w zachodniej Europie w tym czasie. Choć w II wieku istniał rzymski cesarz o tym imieniu, który być może był skrytym chrześcijaninem, imię to nie przyjęło się powszechnie. W świecie konstantynopolitańskim imię to było jednak silnie obecne, a św. Filip, w szczególności, był dobrze znany. Tak więc powszechnie uważa się, że wprowadzenie imienia „Filip” do linii Kapetyngów, a tym samym do historii Francji, pochodzi z działań Anny, ruskiej księżniczki i królowej Francji, która później została regentką Filipa i nawet podpisywała dokumenty z nim jako „rex”. Jeden z jej najciekawszych dokumentów podkreśla wyjątkową mieszankę kultur, a jest nim użycie cyrylicy do napisania łacińskiego zwrotu „Anna Regina”.
Drugi przykład wpływu ruskich kobiet na nazewnictwo pochodzi z Danii
Oto fascynująca para małżeństw zaaranżowanych na początku XII wieku. W tym czasie Mścisław / Harald Volodimerich (omówiony poniżej) zaaranżował małżeństwa dwóch swoich córek z norweskim królem i duńskim księciem. Duńskim księciem był Knud Lavard i chociaż nigdy nie został królem Danii, rządził obszarem Słowian abodryckich wzdłuż Bałtyku i współpracował z księciem Henrykiem Lwem z Saksonii. Knud i jego żona Ingeborg mieli liczne córki, ale początkowo nie mieli synów.
Nadanie imienia ich jedynemu synowi jest częścią formacyjnej historii w dziejach Danii. Knud Lavard został wezwany na spotkanie przez swojego kuzyna Magnusa Nielssona. Magnus był synem króla Nielsa i istnieje wiele spekulacji, że Niels i jego żona (przypadkowo ciotka Ingeborg) chcieli, aby ich syn Magnus został następnym królem Danii, a nie Knud Lavard. Ingeborg była zaniepokojona spotkaniem męża i powiedziała mu, że nie chce, aby jechał i miała na ten temat sen, który wskazywał, że zostanie zabity. Mimo to Knud Lavard wziął udział w spotkaniu i faktycznie został zabity. Po jego śmierci Ingeborg urodziła ich ostatnie dziecko, syna, a chłopcu nadała imię Valdemar, będące przesuniętą w samogłosce wersją imienia jej dziadka – Volodimer. I znów, to kobiety zmieniają kulturę krajów ich mężów.
Epilog tej historii jest jeszcze bardziej interesujący, gdyż Ingeborg i jej siostra Malfrid, królowa Norwegii, współpracowały ze sobą, by zapewnić Waldemarowi sukcesję na tronie Danii poprzez serię małżeństw, intryg i bitew. Wszystko to sprawiło, że na tronie zasiadł król o ruskim imieniu Waldemar.
Nadawanie imion przez kobiety funkcjonowało również na Starym Kontynencie
Z podobną sytuacją mamy do czynienia na Rusi, gdzie kobiety z innych części Europy wżeniały się w ruską rodzinę rządzącą i zostawiały swój ślad w postaci swoich imion.
Pierwszy przykład pochodzi z połowy XI wieku, kiedy to syn Jarosława i Ingigerd – Wsiewołod poślubił bizantyjską księżniczkę. Tożsamość kobiety jest w dużej mierze nieznana, choć wielu spekulowało, kim mogła być i jaki miała związek z cesarzem. Cesarzem bizantyjskim w tym czasie był Konstantyn IX Monomachos i mamy dowody na to, że ta kobieta pochodziła z jego większej rodziny, choć nie była jego córką. Dowód pochodzi nie z niczego o niej, ale z przydomka jej syna – Monomakh. Przydomek ten był wyraźnie aluzją do klanu Monomachos, a biorąc pod uwagę związek małżeństwa, powszechnie przyjęto, że matka była źródłem tego przydomka. Jej bizantyjskie korzenie stały się dla jej syna, imieniem Volodimer na Rusi, sposobem na podkreślenie jego związków z obcą potęgą, ale także na przypisanie sobie pewnej dodatkowej wielkości poprzez pochodzenie od matki. Przydomek ten był tak znany, że umieszczono go nawet na jego pieczęci.
Drugi przykład na to jak wpływały na kulturę kobiety z ówczesnej Rusi
Drugi przykład z Rusi pochodzi od syna Wołodimera Monomacha. Monomach poślubił Gydę, córkę Harolda Godwinssona, ostatniego anglosaskiego króla Anglii, który zginął w bitwie pod Hastings w 1066 roku z rąk księcia Wilhelma Bękarta z Normandii. Niemniej jednak Gyda znalazła dom na Rusi, wyszła za mąż za Volodimera i miała kilkoro dzieci. Najstarsze z nich nosiło imię Mścisław. Jednak Mścisław w swoich licznych kontaktach ze światem skandynawskim, w tym w małżeństwie ze szwedzką księżniczką, zawsze był określany jako „Harald”. Używanie przez skandynawskie źródła Haralda w odniesieniu do Mścisława wskazuje, że on, podobnie jak jego ojciec przed nim, miał przydomek pochodzący od rodziny matki. Kolejny ewidentny dowód na rolę jaką odgrywały kobiety w zmianach kulturowych na kontynencie. W tym przypadku imię to należało do jego dziadka macierzystego i było ważnym, i znanym, imieniem także w Skandynawii. Tak więc widzimy Mścisława / Haralda dość aktywnego w sprawach skandynawskich, jak również ruskich. Włącznie z poślubieniem córek jego i Krystyny w królewskich rodzinach Danii i Norwegii, jak to zostało omówione powyżej.
Choć to tylko kilka z wielu możliwych przykładów, te cztery pokazują jak kobiety nadawały swoim dzieciom imiona pochodzące z ich własnej (rodzimej) dynastii, jak również wpływ tych kobiet jako nosicielek kultury działających jako agenci zmian w swoich rodzinach małżeńskich i ich nowych królestwach.
Źródła:
Jean Dunbabin, „What’s in a name? Phillip, King of France” Speculum 68:4 (Oct 1993): 949-968.
Simon Franklin i Jonathan Shepard, The Emergence of Rus, 750-1200 (New York: Longman, 1996).
Christian Raffensperger, „Rusian Influence on European Onomastic Traditions,” In Imenoslov: Istoricheskaia semantika imeni, red. F. B. Uspenskii, (Moskwa: Indrik, 2007): 116-34. Reklama
Christian Raffensperger, „Dynastic Marriage in Action: How Two Rusian Princesses Changed Scandinavia,” In Imenoslov: Istoriia iazyka. Istoriia kul’tury, red. F. B. Uspenskij (Moskwa: Aleteja, 2010): 193-205.
Talia Zajac, „Gloriosa Regina or 'Alien Queen’? Some Reconsiderations on Anna Yaroslavna’s Queenship (r. 1050-1075),” Royal Studies Journal 3.1 (2016): 28-70.
Talia Zajac, „The Social-Political Roles of the Princess in Kyivan Rus’, ca. 945-1240,” in A Companion to Global Queenship, ed. Elena Woodacre (Leeds: ARC Humanities Press /Amsterdam University Press): 125-146.
