Uprawa i wzrost winorośli silnie wpłynęły na cywilizacje europejskie, ale to, skąd pochodzi winorośl i jak rozprzestrzeniła się po całym świecie, było do tej pory bardzo sporne. W szeroko zakrojonym projekcie genomowym naukowcy z chińskiego Uniwersytetu Rolniczego Yunnan określili jej pochodzenie i ewolucję od dzikiej winorośli do dzisiejszej odmiany, analizując tysiące genomów winorośli zebranych wzdłuż Jedwabnego Szlaku z Chin do Europy Zachodniej. Ważną rolę w powyższym projekcie odegrała kolekcja dzikich winorośli Karlsruhe Institute of Technology (KIT).
Winorośl należy do najstarszych upraw na świecie. Wino było jednym z najstarszych produktów, którymi handlowano na całym świecie. Pchnęło ono do przodu wymianę kultur, idei i religii. Pod koniec epoki lodowcowej winorośl wywodzi się z europejskiej dzikiej winorośli, której tylko kilka reliktowych populacji przetrwało do dziś.
Jedną z takich populacji można znaleźć na półwyspie Ketsch nad Renem między Karlsruhe a Mannheim. Jak dotąd ślady tego, kiedy i gdzie dokładnie udomowiono dziką winorośl, czy winogrona do produkcji wina i winogrona stołowe mają to samo pochodzenie, oraz jak rozwijały się tysiące winorośli, ukryte są we mgle epoki prehistorycznej. Mimo to wiadomo, że winorośl przetrwała częściowo drastyczne zmiany klimatyczne i zebrała szereg genów z Azji w wyniku wczesnych ruchów migracyjnych człowieka. „Od kilku lat wiadomo, że dzisiejszy Jedwabny Szlak był kiedyś drogą winiarską.
Chiński symbol alkoholu wywodzi się od gruzińskich dzbanów na wino, tzw. Qevri” – wyjaśnia prof. Peter Nick z Joseph-Gottlieb Kölreuter Institut for Plant Sciences (JKIP) KIT. Nick, który współpracował już z chińskimi naukowcami w ramach poprzedniego projektu mającego na celu określenie genomów winorośli, zaproponował zebranie winorośli wzdłuż poprzedniego Jedwabnego Szlaku i przeanalizowanie ich genomów.
Najbardziej szczegółowy jak dotąd model ewolucji i udomowienia winorośli
Pomysł Nicka dał początek sieci badaczy z 16 krajów, którzy wnieśli nie tylko dzikie winorośle i stare gatunki ze swoich regionów, ale także wiedzę o ich pochodzeniu i historii. W najtrudniejszych okolicznościach wynikających z globalnej sytuacji politycznej próbki DNA ponad 3500 winorośli, w tym ponad 1000 dzikich gatunków, zostały wysłane do State Key Laboratory for Conservation and Utilization of Bio-Resources of Yunnan Agricultural University. Tam pod kierunkiem dr Wei Chena rozkodowano genomy i wygenerowano najbardziej szczegółowy jak dotąd model ewolucji i udomowienia winorośli. W efekcie uzyskano szereg nowych odkryć. Teraz pochodzenie uprawy winorośli można datować na okres wcześniejszy niż 11 tys. lat p.n.e. na Kaukazie Południowym. Oznacza to, że wino jest starsze niż chleb. Technologia uprawy winorośli bardzo szybko rozprzestrzeniła się w basenie Morza Śródziemnego na zachód. W krótkim czasie krzyżowanie z lokalnymi dzikimi winoroślami dało dużą różnorodność winorośli, które były rozmnażane za pomocą sadzonek. Około 7000 lat temu na Bliskim Wschodzie, gatunki o dużych owocach rozwinęły się do winorośli stołowych.
Udomowieniu towarzyszyły zmiany klimatyczne, tj. koniec epoki lodowcowej, a także ciepły i wilgotny Atlantyk, okres klimatyczny między 8000 a 4000 p.n.e. Wynikające z tego ruchy migracyjne ludzi pozostawiły swoje ślady w genomie winorośli. Średniowieczne winorośle w południowo-zachodnich Niemczech zawierają na przykład geny winorośli z Azerbejdżanu i Azji Środkowej.</p>
