Starożytny grecki panteon bogów jest duży i może być trudny do śledzenia. Mitologia grecka przeniknęła do popkultury w taki sposób, że większość ludzi w dzisiejszych czasach ma przynajmniej przelotną wiedzę o wielkich imionach. Większość ludzi słyszała o Zeusie, Hadesie i Herkulesie na przykład dzięki uprzejmości Disneya. To świetnie, wszystko co zachęca do zainteresowania się historią powinno być pielęgnowane. Jednak pomniejsi gracze w greckiej mitologii są często jednymi z najbardziej interesujących, ale także najbardziej pomijanych. Weźmy na przykład Nyx, boginię nocy. Bogini tak potężna, że bał się jej sam Zeus.
Kim i czym była Nyx?
Mitologia grecka składa się z kilku różnych generacji bóstw. Najbardziej znanymi i najczęściej czczonymi historycznie byli Olimpijczycy (Zeus, Hera, Hades itp.) Przed nimi pojawili się Tytani, a przed nimi Protogenoi.
Proogenoi byli pierwotnymi bogami. Według greckiej mitologii, kiedy wszechświat po raz pierwszy powstał, pierwotni bogowie byli tam, w pełni uformowani. Każdy z tych pierwotnych bogów reprezentował inny aspekt egzystencji, razem tworzyli oni elementy składowe wczesnego wszechświata.
W mitologii Nyx reprezentowała noc. Jako pierwotny bóg, odegrała istotną rolę w kształtowaniu wszechświata i narodzinach kilku innych ważnych pierwotnych bogów. Jako pierwotna, przewyższała nawet potężnego Zeusa, znanego jako ojciec bogów.
Na obrazie „La Nuit” (Noc) autorstwa Williama-Adolphe’a Bouguereau widzimy Nyx, nocną boginię starożytnej Grecji, postać mało znaczącą, ale trwałą. (William-Adolphe Bouguereau / Public domain )
Drzewo genealogiczne Nyx
Drzewo genealogiczne greckich bogów jest bardzo skomplikowane. Jest więcej niż trochę kazirodcze, okazuje się, że greccy bogowie pracowali w ramach dość ciasnej puli genów. Nyx znajduje się niemal na szczycie tego drzewa genealogicznego, a nad nią jest tylko jedno pokolenie.
Na początku czasu istniał tylko Chaos. Chaos był pierwotnie przedstawiany jako bogini powietrza. Później klasyczni autorzy zredefiniowali ją jako chaotyczną mieszaninę elementów, która pojawiła się przed stworzeniem. Stąd wzięło się współczesne znaczenie tego słowa.
Wkrótce po Chaosie pojawiła się Gaja, Tartarus i Eros, które stworzyły swoje własne protogeny. Chaos ze swej strony spłodził trójkę dzieci: Erebosa (uosobienie ciemności i mgieł podziemnego świata), Nyx (noc) i Hemerę (dzień).
Te protogeny następnie rozmnażały się, tworząc różne inne protogeny, a także duchy takie jak Daimones (źródło emocji). To potomstwo działało jako dodatkowy budulec, pomagając wypełnić wczesny wszechświat. Ze swojej strony Nyx poślubiła swojego brata, Erebosa, i urodziła o wiele więcej dzieci, niż można tu wymienić.
Erebos i Nyx dali początek dwóm wybitnym protogenom. Oboje stworzyli Hemerę (Dzień) i Aether (Światło). Hemera i Aether były przeciwieństwem swoich rodziców, reprezentując światło, podczas gdy ich rodzice reprezentowali ciemność.
Pozostałe dzieci Nyx są zwykle kojarzone z mrocznymi aspektami tworzenia. Stworzyła Morai (Losy), Keres (boginie okrutnej i gwałtownej śmierci), Oizys (nieszczęście), Eris (spór), Thanatos (śmierć) i Hypnos (sen). Jedynym wyjątkiem od tej reguły była Filotes, która była boginią przyjaźni i uczucia.
Nyx jest darka jako najczarniejsza w wielu przedstawieniach, w tym tym autorstwa artystki Anny Zinonos, ale była też kochająca i chroniąca swoje dzieci. (Anna Zinonos / CC BY 4.0 )
Nyx w mitologii
Mimo odgrywania ważnej roli na początku stworzenia Nyx nie jest bardzo prominentną postacią w mitologii greckiej. Nie pojawia się w wielu mitach i na ogół jest wspominana mimochodem. Jest to dość powszechne w przypadku większości protogenów i ich następców, Tytanów.
W wierszach Nyx jest zwykle przedstawiana jako cienista postać, zasłona ciemnej mgły, która unosi się po niebie, przysłaniając światło. Zazwyczaj przedstawiana jest jako osoba przebywająca w Tartarze (najgłębszej części podziemnego świata, analogicznej do chrześcijańskiego pojęcia piekła). Nyx jest również przedstawiana jako postać matczyna i często przedstawiana jako mieszkająca ze swoimi dziećmi.
Każdej nocy Nyx i Erebus opuszczali Tartar, aby zagłuszyć światło ich syna, Aethera. Każdego ranka rodzice wracali do domu, aby odpocząć, a ich córka Hemara usuwała ciemność, przywracając światu światło. Zasadniczo prowadzenie cyklu dzień/noc było rodzinnym interesem Nyx.
Późniejsza mitologia zmieniła to do pewnego stopnia. Aether i Hemara zostały później zastąpione przez olimpijskich bogów Eos (świt), Helios (słońce) i Apollo (bóg światła). W tych późniejszych mitach, to zwykle Helios (lub czasem Apollo) przeciągał słońce po niebie rydwanem, przynosząc światu światło. Warto zauważyć, że podczas gdy jej dzieci zostały zastąpione, Nyx nigdy nie była i nadal pojawiała się w mitologii.
Ariadna śpiąca u boku Hypnosa, szczegół starożytnego fresku w Pompejach. Hypnos był synem Nyx i został dwukrotnie poproszony przez Herę o uśpienie Zeusa. (Sailko, CC BY-SA 3.0 )
Nyx kontra Zeus
Zeus jest powszechnie postrzegany jako najpotężniejszy z greckich bogów. To on pokonał Tytanów, uwolnił swoje rodzeństwo i rządzi na Olimpie jako Król Bogów. W całej mitologii Zeus nigdy nie jest pokazywany jako bojący się lub nawet nieufny wobec innych bogów. W istocie, nie wydaje się dbać o to, kogo zdenerwuje, spędzając większość swojego panowania na robieniu tego, na co ma ochotę.
Jest jednak jeden wyjątek. Nyx jest powszechnie postrzegana jako jedyna bogini, której Zeus się obawiał. Jako jedna z pierwotnych protogenów, Nyx była potężniejsza od niego, co sprawiło, że zaczął się jej obawiać. Wersja tej opowieści pochodzi z Iliady Homera.
Jest tam scena, w której Hera (żona Zeusa) prosi Hypnosa (syna Nyx) o uśpienie Zeusa. Hypnos jest niechętny, przypominając Herze, co się stało ostatnim razem, gdy zrobił jej przysługę. Hera poprosił Hypnos raz przed umieścić Zeusa do snu. To było tak, że Hera może zadać nieszczęście na Heraklesa (grecki bohater i bękart syn Zeusa).
Hypnosowi brakowało jednak mocy, by w pełni obezwładnić potężnego Zeusa. Kiedy Zeus zorientował się, co się dzieje, był wściekły i starał się upolować Hypnosa, aby mógł go wrzucić do morza. Hypnos, nie będąc głupcem, uciekł do domu Nyx, gdzie dała mu schronienie. Zeus nie ośmielił się wtargnąć, bojąc się gniewu Nyx.
To nie było jednorazowe wydarzenie. Zeus nigdy nie wybaczył Hypnosowi. Przez lata mieli jeszcze kilka potyczek. Za każdym razem Hypnos natychmiast uciekał w stronę matki, gdzie wiedział, że Zeus będzie się zbyt bał, by cokolwiek zrobić.
Wniosek
Brak znaczenia Nyx jest odzwierciedleniemw sposób, w jaki była czczona. Z tego co wiemy, Nyx nie miała własnego kultu, ani świątyń. Zamiast tego była czczona w tle innych kultów. Na przykład, miała posąg w świątyni Artemidy w Efezie.
Jednak jej brak znaczenia w mitologii nie czyni jej mniej interesującą. Jej mroczne przedstawienie i fakt, że w zasadzie żyła w piekle, może sprawić, że ktoś pomyśli, że odgrywała czarną rolę. Jest wręcz przeciwnie. Nie tylko odegrała ważną rolę w tworzeniu wszechświata, ale jej miłość do dzieci była tak potężna, że nawet Zeus, król wśród bogów, nie śmiał się z nią zmierzyć.
Górny obrazek: Nyx, grecka bogini nocy, której bał się nawet Zeus. Źródło: Brenda Clarke / CC BY-NC-ND 2.0
Robbie Mitchell
