W epoce kamiennej z zębów i kości zwierząt wykonywano wisiorki o silnej symbolice, zdobiące ubrania lub akcesoria i służące jako grzechotki. Ludzkie kości były również wykorzystywane jako surowiec do produkcji wisiorków, co wykazały badania, w których znaleziska z pochówków datowanych na ponad 8 200 lat zostały ponownie zbadane po 80 latach.
Znalezisko jest sporą sensacją, gdyż przedmioty są prostymi kawałkami kości z wyciętymi w nich jednym lub kilkoma rowkami. W poprzednim badaniu kości zostały sklasyfikowane jako kości zwierzęce.
Ludzkie kości jako surowiec do co trzeciego wisiorka
Na podstawie zwierzęcych wisiorków zębowych i miniaturowych rzeźb można stwierdzić, że ważnym zwierzęciem dla tych ludzi był łoś euroazjatycki, bóbr i niedźwiedź brunatny. Wśród wisiorków zębowych były wisiorki wykonane z kości, których kształty nie pozwalały na identyfikację gatunku. Projekt badawczy Animals Make Identities na Uniwersytecie w Helsinkach bada znaczenia zwierząt w kulturach epoki kamiennej na podstawie znalezisk pochówków. Prowadząca projekt profesor Kristiina Mannermaa i jej współpracownicy wysłali znalezione w grobach zawieszki kostne do ośrodka badawczego BioArCh na Uniwersytecie w Yorku, gdzie poddano je analizie przy użyciu techniki zooarchaeologicznej w ZooMS. Za pomocą spektrometrii masowej technika ta identyfikuje gatunki na podstawie peptydów, czyli aminokwasów, wyekstrahowanych z białek zawartych w niezwykle małych próbkach kości.
Wyniki
Wyniki zaskoczyły: w 12 z 37 próbek stwierdzono obecność człowieka. Na podstawie badań, reszta wisiorków została wykonana przede wszystkim z kości łosi i bydła. Ludzkie zawieszki kostne to płatki połamanych kości długich różnej wielkości, z wyciętymi w nich jednym lub dwoma rowkami. Pochodzą one z trzech grobów, z których jeden zawierał dwa zmarłe osobniki. Zawieszki znaleziono głównie w tym samym kontekście z zawieszkami zębowymi i zawieszkami z kości zwierzęcych. Z powiązań etnograficznych wykorzystanie kości ludzkich jako surowca na przedmioty znane jest np. w Azji i Ameryce Południowej, ale dane prehistoryczne są szczupłe. Niekiedy podejmowano próby odbrązawiania części ciała wrogów poprzez ich obróbkę i przechowywanie na wystawie. W tym samym czasie, części ciała członków rodziny noszono z szacunku lub przywiązania, na przykład po przerobieniu ich na wisiorki.
Podejście do biżuterii z kości w czasach współczesnych
Zazwyczaj wykorzystanie ludzkiej kości jako surowca kojarzy się z kanibalizmem, gdyż na kościach często widoczne są ślady usuwania mięsa. Jednak niedostatek niepodważalnych dowodów utrudnia weryfikację kanibalizmu na podstawie znalezisk archeologicznych. Według Mannermaa kanibalizm w celach rytualnych mógł być w epoce kamiennej bardziej powszechny niż sądzono, ale nie znamy jego podstawowych przyczyn. „Powierzchnia badanych przez nas wisiorków kostnych jest tak zużyta, że nie można z niej wyodrębnić żadnych potencjalnych śladów cięcia, co oznacza, że nie mamy powodu, by podejrzewać kanibalizm na podstawie odkryć w Yuzhniy Oleniy Ostrov” – zauważa Mannermaa. Na podstawie jednolitego ogólnego wyglądu, zawieszki z kości mogły być substytutami utraconych zawieszek zębowych w ozdobach i grzechotkach. Badacze uważają za szczególnie interesujące, że ten sam typ zawieszek kostnych był wykonany zarówno z kości zwierzęcych, jak i ludzkich oraz że znaleziono je w tych samych kontekstach, co zawieszki zębowe.
„Fakt, że użycie ludzkich kości nie było w żaden sposób podkreślane, a przedmioty te są nieodróżnialne i podobne do przedmiotów wykonanych z kości zwierzęcych, może wskazywać na przeplatanie się zwierząt i ludzi w światopoglądzie epoki kamienia” – mówi Mannermaa. „Używanie kości zwierzęcych i ludzkich razem w tym samym ornamencie lub ubraniu mogło symbolizować zdolność ludzi do przekształcania się w zwierzęta w ich umysłach, dodatkowo wierzyli oni, że zwierzęta są zdolne do przyjmowania ludzkiej formy.
Wiemy, że takie zacieranie form i granic było i nadal jest częścią światopoglądu ludów tubylczych. Badanie zostało opublikowane w Journal of Archaeological Science
